آزار جنسی از جمله اصطلاحاتی است که می‌توان تعاریف گوناگونی از آن ارائه داد و طیف وسیعی از رفتارها را در بر می‌گیرد. این رفتارها از مزاحمت کلامی ساده تا تجاوز فیزیکی را شامل می‌شوند.
کمیسیون فرصت‌های برابر شغلی آمریکا (EEOC) آزار جنسی را به شرح زیر تعریف می‌کند:
«آزار جنسی به روابط ناخوشایند جنسی، تقاضای نامناسب برای رفع نیازهای جنسی یا هر رفتار فیزیکی یا کلامی با محتوای مسائل جنسی گفته می‌شود، به‌نحوی که اطاعت از آن به‌صورت نهان یا آشکار جزء شروط کار محسوب شود و بر موقعیت شغلی شخص یا عملکرد او و نیز ایجاد فضای کار دوستانه یا خصمانه اثرگذار باشد 1 .»
حتما بخوانید:
آزار جنسی در محل کار؛ ۶ نشانه‌ای که خانم‌ها برای تشخیص این معضل باید بدانند
کودک آزاری؛ از نشانه‌ها و دلایل تا درمان
دستورالعمل اتحادیه‌ی اروپا مصوب ۲۰۰۲ نیز آزار جنسی را رفتاری با ماهیت جنسی می‌داند که با هدف خدشه‌دارکردن حیثیت دیگری و ایجاد فضایی رعب‌آور، خصمانه، تحقیر‌کننده و توهین‌آمیز صورت می‌گیرد یا به نتایج فوق منجر می‌شود. به‌طور کلی می‌توان آزار جنسی را یکی از مصادیق خشونت دانست که طیف گسترده‌ای از رفتار و حتی گفتار را دربرمی‌گیرد و در زندگی شخصی و غیرزناشویی نیز ممکن است روی دهد.
نظام حقوقی ما نیز چنین مسئله‌ای را تا حدی پذیرفته و آزار جنسی را صرفاً منحصر به رابطه‌ی فیزیکی ندانسته است. همان‌گونه که قانون ما درخصوص زنای به‌عنف صحبت کرده و مجازات‌هایی برای آن پیش‌بینی کرده است، در سطحی پایین‌تر درباره‌ی برقراری روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا و در پایین‌ترین سطح درخصوص «تعرض یا مزاحمت برای زنان یا توهین به آنان» صحبت کرده و آن‌ها را جرم‌انگاری کرده است.
انواع آزار جنسی بر اساس ماهیت عمل
آزار جنسی دارای انواع گوناگونی است که تفکیک آن‌ها به درک مصادیق و مجازات‌های قانونی کمک می‌کند:
۱ . آزار جنسی غیر تماسی (کلامی و غیرفیزیکی)
آزار جنسی غیر تماسی شامل هرگونه رفتار یا گفتار با محتوای جنسی است که مستقیماً شامل تماس فیزیکی نیست، اما باعث آزار، ترس، تحقیر و ایجاد یک محیط خصمانه می‌شود. این نوع آزار با توجه به گسترش ارتباطات مجازی، امروزه بسیار شایع است.
مصادیق آزار جنسی غیر تماسی :
مزاحمت‌های کلامی : متلک‌گویی با محتوای جنسی، درخواست‌های جنسی ناخوشایند، سوال در مورد زندگی خصوصی جنسی فرد.
مزاحمت‌های مجازی و ارتباطی : ارسال پیامک‌ها، ایمیل‌ها یا تصاویر ناخواسته با محتوای جنسی، تماس‌های تلفنی با محتوای جنسی یا هرگونه استفاده از فضای مجازی برای ارسال یا نمایش محتوای آزاردهنده.
مزاحمت‌های دیداری : زل زدن طولانی‌مدت و توهین‌آمیز به بدن شخص، حرکات نامناسب جنسی، یا نمایش عکس‌ها و تصاویر هرزه‌نگاری.
نکته حقوقی : قانون مجازات اسلامی ما تحت عنوان «مزاحمت برای زنان و اطفال» به این نوع آزار اشاره دارد و برای آن حبس از دو تا شش ماه و تا ۷۴ ضربه‌ی شلاق پیش‌بینی کرده است.
۲ . آزار جنسی همراه با رضایت واقعی
این نوع آزار زمانی است که شخص، بی‌آنکه رابطه‌اش در قالب عقد ازدواج جا بگیرد، با رضایت واقعی و به‌دور از هرگونه اجبار یا اکراه مبادرت به برقراری رابطه‌ی جنسی می‌کند. از نظر کیفری، این رابطه “عمل منافی عفت” محسوب شده و مجازات شلاق (تا ۹۹ ضربه) دارد. اما در این حالت، اگرچه رضایت به رابطه داده شده، اما رضایت به ورود خسارت نیست.
جبران خسارت : هرگاه از رهگذر این رابطه آسیب یا زیانی از جمله بارداری ناخواسته، بعضی از بیماری‌ها یا حتی زیان‌های حیثیتی به یکی از طرفین وارد شود، این خسارت‌ها (مادی یا معنوی) قابل جبران هستند.
۳ . آزار جنسی بدون رضایت (تجاوز به‌عنف)
نمونه‌ی اَجلا و خشن‌ترین نوع آزار جنسی، آزار جنسی همراه با نارضایتی قربانی است که با عنوان تجاوز به‌عنف (به‌زور) خوانده می‌شود. این موضوع زمانی محقق می‌شود که از نظر بدنی، درد و رنجی بر شخص تحمیل شود؛ مثل آنکه دست و پای او بسته شود یا در حالت بیهوشی و اغما مجبور به انجام کاری شود.
مجازات : مجازات تجاوز به‌عنف در قانون فعلی، اعدام است؛ همچنین هرگاه شخصی با دختر نابالغ با فریب یا تهدید، مبادرت به برقراری رابطه‌ی جنسی کند، به همین مجازات محکوم می‌شود.
۴ . آزار جنسی در حکم ناراضی‌بودن (اکراه و فریب)
در دو فرض، با اینکه شخص ممکن است در ظاهر به برقراری رابطه رضایت داده باشد، اما این رضایت قانونی صحیح نیست و از منظر قانونی در حکم ناراضی‌بودن فرض می‌شود:
اکراه : زمانی رخ می‌دهد که شخص برای خرید بک لینک و رپورتاژ دفاع از خود یا دیگری یا برای جلوگیری از ورود خسارتی بزرگ‌تر، به رابطه‌ی جنسی تن در می‌دهد؛ مانند اینکه زنی برای نجات جان فرزندان خود، به برقراری رابطه تن دهد.
فریب و اغفال : گاهی شخص از جانب طرف مقابل، فریب داده شده باشد و در نتیجه‌ی این فریب، به برقراری رابطه‌ی جنسی رضایت داده باشد. این حالت شامل فریب بیمار توسط پزشک با هدف معاینه دروغین نیز می‌شود.
انواع خسارات وارده ناشی از آزار جشنی و نحوه‌ی جبران آن‌ها
خسارات وارده از آزار جنسی، به‌شیوه‌های گوناگونی جبران‌پذیر است:
اثبات عنف و اکراه : گفتنی است فرد زیان‌دیده (جز در مواقعی که قربانی کودک نابالغ است) باید تمایل‌نداشتن (اکراه) و فریب‌خوردن خود را نیز اثبات کند. اثبات این امور از طریق اوضاع و احوال وقوع جرم و نیز رابطه‌ای که میان طرفین وجود دارد (مانند رابطه پدر و فرزندی یا استاد و شاگردی که مؤید وجود ترس است)، تا حدی قابل‌اثبات است.
در نگارش این مقاله از منابع زیر استفاده شده است:
۱. مقاله‌ی تجربه‌ی انواع آزار جنسی زنان، حسین کردی و علی‌اصغر حسینی نوذری
۲. مقاله‌ی آزار جنسی زنان در یک بررسی حقوقی، محمد اسحاقی.
۳. قواعد عمومی قراردادها، ج۱، دکتر امیرناصر کاتوزیان.